Elst - Tempel
Onder de Grote Kerk van Elst liggen de indrukwekkende resten van een van de belangrijkste plekken van Romeins Nederland. Op de plek van een (Bataafse) cultusplaats verrees hier halverwege de 1e eeuw een stenen tempel van 11,5 bij 8,5 meter. Rond 100 is deze vervangen door een nog veel grotere tempel van het Gallo-Romeinse type, met een hoog, centraal heiligdom (cella) en een omringende zuilengang. Met een afmeting van 31 bij 23 meter en een hoogte van 15 meter was het een van de grootste tempels van dit type ten noorden van de Alpen.
Maquette van de tempel van Elst, te zien in de Grote Kerk. (RomeinenNU)
De kelder van de kerk met intact Romeins muurwerk van de tempel. (Tempel Kerkmuseum)
De resten zijn min of meer per toeval ontdekt na de noodlottige bombardementen van de kerk tijdens Operatie Market Garden in 1944. Met name de tweede tempel spreekt internationaal tot de verbeelding. Het bouwplan bestaat uit een ingenieuze mix van klassiek-Romeinse en Keltische tradities. Ongetwijfeld zal keizer Traianus (98-117) de opdrachtgever zijn geweest. Hij verbleef rond 98 in Keulen om de nieuwe provincie Neder-Germanië in te richten. Zo verleende hij ook stadsrechten aan Ulpia Noviomagus. De tempel in Elst is niet alleen een functioneel gebouw, maar ook een politiek-religieus statement, een beetje vergelijkbaar met de latere kerken.
Lange tijd werd beweerd dat de tempel aan Hercules Magusanus (de belangrijkste god van de Bataven) was gewijd, maar daarvoor is geen direct bewijs. In zijn algemeenheid moeten we tempels zien als multireligieuze centra, waarin iedereen zijn of haar godheid kon aanbidden. In de 3e eeuw raakte de tempel in onbruik. De ruïnes ervan waren nog tot in de 8e eeuw te zien. Op dezelfde plek verrees een Merovingisch zaalkerkje dat in de loop der eeuwen uitgroeide tot de huidige kerk. Sommige zuilen staan letterlijk op Romeinse fundamenten. Toch wist tot 1944 niemand meer van het bestaan van een Romeinse voorganger.
Plattegrond van de verschillende fasen van de tempels en de kerk in Elst. (Tempel-Kerkmuseum)
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Bogaers, J., 1955. De Gallo-Romeinse tempels te Elst in de Over-Betuwe. Proefschrift KUN, Nijmegen/Den Haag.
- Leenders, M., 2010. De vicus van Elst. De reconstructie van een religieus centrum in de Romeinse tijd. Masterscriptie VU, Amsterdam
Video
Meer Regio Overbetuwe
-
Huissen - Loovelden
Huissen - Loovelden
Op de plek van de huidige wijk Loovelden lagen minimaal twee nederzettingen met eenvoudige boerderijen. Daartussen lag een grafveld met naar schatting 200-300 graven.
-
Lijnden
Lijnden
In 1988 vond een amateurarcheoloog uit Elst in een juist gegraven bermsloot aan de Valburgseweg een bronzen plaatje. Dit plaatje bleek deel uit te maken van een Romeins diploma.
Wat kan ik doen in de buurt?
-
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
Waalkade 83
6511 XR Nijmegen
