Romeinse Limes
Lesmodule - Achtergrondinformatie
De Romeinen kwamen oorspronkelijk uit Rome. De keizers waren er de baas en die wilden heel veel land in hun bezit hebben. Hiervoor stuurden ze militairen vanuit Rome alle kanten op. Zo kwamen de Romeinen ook terecht in het gebied waar tegenwoordig Nederland en Duitsland liggen.
Het Romeinse Rijk was enorm groot. Als je het vergelijkt met nu, lag het op het grondgebied van zo’n 45 verschillende landen. De grens om het hele rijk was heel lang, meer dan 5.000 kilometer. Hij liep van Marokko via Syrië en Turkije naar Engeland. Die grens noemen we de Limes (spreek uit als lie-mes).
Grens van het Romeinse Rijk tijdens de hoogtijdagen.
Impressie van Romeins fort Nigrum Pullum, gevonden in Zuid-Holland.
De Romeinen hebben niet heel Noord-Europa veroverd. In het noorden woonden Germanen en die waren lastig te verslaan. Zo bleven de Romeinen steken bij een rivier in het midden van ons land, de Rijn. Deze rivier werd de grens van het Romeinse Rijk in het noorden. Die loopt dwars door Nederland en door een stukje van Duitsland. We noemen dit stuk van de grens de Neder-Germaanse Limes omdat hier in de Romeinse tijd de provincie Neder-Germanië lag.
Om de Limes te bewaken, bouwden de Romeinen forten en wachttorens langs de Rijn. Het belangrijkste fort, voor een heel legioen van 5.000 man, lag in Nijmegen. Ook in Valkenburg (ZH) is pas geleden zo’n legioenfort ontdekt. Daarnaast lagen er langs de Rijn kleinere forten, waar eenheden van 500 militairen in konden. Vaak kwamen die soldaten van heel ver: uit Engeland, Spanje, Bulgarije en zelfs uit Noord-Afrika.
Naast elk fort lag een kampdorp of vicus. Hier woonden handelaars die spullen verkochten aan de soldaten, en ook ambachtslieden die ijzer konden smeden en schoenen maakten van leer. De meeste kampdorpen hadden ook een badgebouw. En als de soldaten van het fort naar een kroeg wilden, kon dat ook in de vicus.
Tussen de forten legden de Romeinen een weg aan. Ook zorgden de Romeinen dat je goed kon varen over de Rijn. Ze groeven kanalen en legden kades en havens aan. Dat hoort ook allemaal bij de Limes.
De grens was niet potdicht afgesloten, dat kon ook helemaal niet. De Romeinen waren niet zo bang dat de Germanen plotseling zouden binnenvallen. Wel wilden ze alles in de gaten houden en heel graag aan iedereen laten zien wie in hun gebied de baas was. De Limes was een grens, maar ook een zone van uitwisseling met volkeren buiten het Romeinse Rijk. Zo profiteerde iedereen van de handel.
Romeinse wachttoren tussen de Rijn en de weg.
Lessuggestie
-
Ontwerp een excursie naar de Limes!
Ontwerp een excursie naar de Limes!
Door een excursie naar een plaats in de buurt van de Romeinse Limes te ontwerpen, ontdekken leerlingen wat er tegenwoordig nog van de Romeinse tijd en de Limes te zien is en wat je kunt bezoeken. Door onderzoek te doen krijgen ze inzicht in de betekenis van deze plaats in de Romeinse tijd.
Lesduur: circa 2 lesuren
Doelgroep: basisonderwijs groep 7-8
Lesaanbod bij het thema - Van aanbieders in heel Nederland
-
Romeinen in de Liemers
Romeinen in de Liemers
Leerlingen onderzoeken samen hoe en waarom de Romeinen in de Liemers woonden, welke spullen ze gebruikten, hoe ze communiceerden en wat ze aten. Ze ontdekken dat er verschillen zijn, maar ook overeenkomsten. De Romeinen waren namelijk hele slimme mensen.
-
De Romeinse Limes - Meer dan Romeins
De Romeinse Limes - Meer dan Romeins
In deze digitale les wordt duidelijk hoe de Romeinse Limes tot stand is gekomen. Ook geeft het een eerste indruk van de Romeinse samenleving als multiculturele samenleving, waarin mensen leefden die uit alle windstreken afkomstig waren.
-
Legend of Lucius
Legend of Lucius
'Legend of Lucius’ speelt zich af in Romeins Woerden. Lucius vertelt dat een van zijn voorouders ten onrechte is beschuldigd van een misdrijf. Door tijdens de (digitale) speurtocht het misdrijf op te lossen, kan de dader worden gevonden.
-
Ontdek het verleden
Ontdek het verleden
Het programma voor het basisonderwijs in Museum Hoge Woerd bestaat uit een concept van 22 modules op verschillende niveaus. Reis mee door de tijd, ontdek het Romeinse schip, verken het castellum en daal af in 3000 jaar geschiedenis.
-
Romein in de klas
Romein in de klas
Een docent gekleed in Romeinse kleding komt in de klas en vertelt over de Romeinse tijd aan de hand van replica’s. Kinderen mogen objecten aanraken, uitproberen, kleding passen en leren zo spelenderwijs een beeld te vormen van de Romeinse tijd.
-
Romeinen - Museumles
Romeinen - Museumles
Tijdens deze museumles worden de leerlingen gerekruteerd door de Romeinen. Ze gaan als verkenners van het Romeinse leger op pad om te ontdekken hoe Nederland er in de Romeinse tijd uit zag.
-
Sporentochten in Museum Hoge Woerd
Sporentochten in Museum Hoge Woerd
Museum Hoge Woerd biedt een gevarieerd aanbod van Romeinse activiteiten aan voor de brugklas van het voortgezet onderwijs. De museumactiviteiten worden aangeboden op twee verschillende niveaus.
-
Ontdek de geheimen van castellum Fectio
Ontdek de geheimen van castellum Fectio
In het educatieve programma 'Ontdek de geheimen van castellum Fectio' ontdekken leerlingen van alles over het dagelijks leven van de Romeinen op castellum Fectio.
-
Interactieve rondleiding Romeinen
Interactieve rondleiding Romeinen
Zo’n tweeduizend jaar geleden vormde de Rijn de noordelijke grens van het Romeinse Rijk. Tijdens deze interactieve rondleiding ontdekken leerlingen meer over het leven langs de grensrivier in die tijd, maar ook op andere plekken in dat enorme rijk.
Verdieping bij het thema
-
Romeinse Limes in Nederland
Romeinse Limes in Nederland
Dwars door ons land loopt de Limes, de grens van het Romeinse Rijk. Langs deze grens bouwden de Romeinen forten en wachttorens. Samen vormen deze resten het grootste archeologische monument van Nederland, dat in juli 2021 de status van UNESCO Werelderfgoed kreeg.
-
Nederland in de Romeinse tijd
Nederland in de Romeinse tijd
Van ruwweg 50 voor Chr. tot 450 na Chr. maakten onze streken onderdeel uit van het Romeinse Rijk. De aanwezigheid van de Romeinen brengt culturele en sociale veranderingen in het Nederlandse gebied. Wat is de invloed van de Romeinse aanwezigheid en de rol van het gebied dat nu Nederland is?
-
Lesmateriaal over Werelderfgoed
Lesmateriaal over Werelderfgoed
Stichting Werelderfgoed Nederland heeft een aantal educatiemiddelen ontwikkeld over het Werelderfgoed in Nederland waarvan de Neder-Germaanse Limes sinds 2021 ook onderdeel uitmaakt.
-
Werelderfgoed en de Romeinse Limes
Werelderfgoed en de Romeinse Limes
Het Nederlandse gedeelte van de Romeinse Limes staat sinds juli 2021 op de Werelderfgoedlijst. Waarom is het zo belangrijk dat ook het Nederlandse gedeelte van de Romeinse Limes het UNESCO-keurmerk heeft gekregen? En wat betekent dit voor Nederland?
-
De Limes op de kaart
De Limes op de kaart
De Neder-Germaanse Limes loopt dwars door Nederland, van Katwijk aan Zee tot de grens bij Tolkamer. Daarna vervolgt hij zijn weg Duitsland in. Er zijn verschillende kaarten beschikbaar om kennis te maken met de Limes en de belangrijke plaatsen in de buurt.
-
De Romeinse Limes in Nederland
De Romeinse Limes in Nederland
Deze publicatie biedt een antwoord op de vraag: wat is die Limes nu eigenlijk? Dat gebeurt aan de hand van onderwerpen als forten, wegen, de vicus, steden, het legioen, godsdienst, rivieren en kanalen.
Tips bij het thema - Filmpjes, boeken, websites, afbeeldingen en meer
-
Archeologie van Nederland | Romeinse tijd
Archeologie van Nederland | Romeinse tijd
Op de website van het Rijksmuseum van Oudheden website vind je heel veel pagina’s met informatie over de Romeinse tijd aan de hand van de voorwerpen uit de collectie.
-
Collectiezoeker Rijksmuseum van Oudheden
Collectiezoeker Rijksmuseum van Oudheden
In de collectiezoeker van het Rijksmuseum van Oudheden vind je ruim 19.000 voorwerpen uit de Romeinse tijd in Nederland.
-
Topstukken uit het Rijksmuseum van Oudheden
Topstukken uit het Rijksmuseum van Oudheden
Op de website van het Rijksmuseum van Oudheden website vind je hele mooie voorwerpen uit de Romeinse tijd in Nederland.
-
Uitrusting van een Romeinse soldaat
Uitrusting van een Romeinse soldaat
Placidus, een Romeinse soldaat gelegerd aan de limes, laat in dit filmpje zien wat een soldaat bij zich draagt aan uitrusting, wapens en persoonlijke bezittingen.
-
Castellum Fectio bij Waterliniemuseum
Castellum Fectio bij Waterliniemuseum
De Romeinen stichtten hier 2000 jaar geleden al een fort, Castellum Fectio genoemd. Naast het veel later gebouwde waterliniefort, is in het landschap het Romeinse fort weergegeven. Met allerlei leuke details over voorwerpen die hier zijn gevonden!
-
Museum Hoge Woerd
Museum Hoge Woerd
Reis mee door de tijd, ontdek het Romeinse schip, verken het castellum en daal af in 3000 jaar geschiedenis. In Museum Hoge Woerd in De Meern beleef je het allemaal!
-
Stadsmuseum Woerden
Stadsmuseum Woerden
Vlakbij de plek waar vroeger castellum Laurium lag, staat nu Stadsmuseum Woerden. Het museum heeft een aantal mooie Romeinse vondsten uit Woerden en de omgeving, zoals een bijzondere Romeinse helm en een altaarsteen gewijd aan de zonnegod Helagabalus.
-
Archeologiehuis Zuid-Holland
Archeologiehuis Zuid-Holland
Waarom schreven Romeinse soldaten hun naam op hun spullen? Opzoek naar leuke weetjes en feiten over de Romeinen in Zuid-Holland? Ga dan naar het Archeologiehuis Zuid-Holland!
-
Het Houten Zwaard
Het Houten Zwaard
In de film Het Houten Zwaard volg je het leven van een jonge Bataafse gevangene die wordt opgeleid tot gladiator om te vechten in de arena's van Noviomagus (Nijmegen) en Vetera (Xanten) aan de noordgrens van het Romeinse rijk.
-
Tempel-Kerkmuseum
Tempel-Kerkmuseum
Onder de vloer van de Grote Kerk in Elst bevinden zich de resten van twee Romeinse tempels uit de eerste eeuw na Christus. De tweede tempel is de grootste in zijn soort ten noorden van de Alpen.
-
Museum Swaensteyn
Museum Swaensteyn
Tweeduizend jaar geleden bevond zich, op de plek waar nu Voorburg ligt, de plaats Forum Hadriani. In Museum Swaensteyn zie je bijzondere vondsten, waaronder een zeer zeldzame Romeinse waterput die is opgebouwd met behulp van wagenwielen.
-
Is de Rijn de grens van het Romeinse Rijk?
Is de Rijn de grens van het Romeinse Rijk?
In het canonvenster Romeinse limes van NPO Focus vind je informatie en verschillende filmfragmenten over de geschiedenis van het Romeinse grensgebied rond de limes in Nederland.
-
Avé, Caesar! verhalen over de Romeinen in Nederland
Avé, Caesar! verhalen over de Romeinen in Nederland
Tien verhalen over de Romeinen in Nederland, over ondermeer veldtochten, het soldatenleven en vriendschap. Met waterverfillustraties.
-
Wendila - oog om oog
Wendila - oog om oog
De Romein, Sextius Salvius, is met z’n jonge slavin Wendila, door dit grensgebied op weg naar Praetorium Agrippinae (Valkenburg, Zuid Holland). Dat het een reis vol gevaren wordt, is ze al snel duidelijk.
-
De Romeinse weg (rond het jaar 100)
De Romeinse weg (rond het jaar 100)
De Limes, de noordgrens van het Romeinse rijk, loopt aan het begin van de jaartelling dwars door onze provincie. De forten van de Limes zijn verbonden door een weg, een technisch hoogstandje in een drassige regio.