Ontdek Romeins Nederland!
Door Wouter Hinrichs & Stefan Penders - Onder onze voeten liggen de resten van een wereldrijk. Wapens, tempels, aardewerk en zelfs hele schepen: de Nederlands bodem is een schatkamer. Al die voorwerpen vertellen het verhaal van de Lage Landen in de Romeinse tijd. Een verhaal dat we zonder archeologisch onderzoek nauwelijks zouden kennen. Sinds de negentiende eeuw zijn Nederlandse archeologen bezig om ons antiek verleden opnieuw te ontdekken. Een ontdekkingstocht die doorgaat tot op de dag van vandaag.
Archeologie in de kinderschoenen
De Nederlandse archeologie begint met Caspar Reuvens. Koning Willem I benoemde hem in 1818 tot professor archeologie aan de Universiteit Leiden, de allereerste professor archeologie ter wereld. Reuvens begon aan de eerste archeologische opgraving van ons land, op zoek naar de Romeinse stad Forum Hadriani. Sindsdien speuren Nederlandse archeologen naar vondsten en resten die ons meer kunnen vertellen over het leven van mensen honderden, zelfs duizenden jaren geleden. Die vondsten en resten beantwoorden belangrijke vragen over historische samenlevingen. Bijvoorbeeld over voeding, huisvesting of religie. Je zou archeologie kunnen zien als een soort Crime Scene Investigation naar het verleden. Aan de hand van het ‘bewijsmateriaal’ kijk je, zover dat kan, wat in het verleden heeft plaatsgevonden.
Afbeelding: Opgraving Valkenburg ZH, Van Giffen staat links, met hoed, 1941-43. RMO CC BY 2.0.
Verborgen diversiteit
Aardewerk speelt een belangrijke rol in het onderzoek naar de Romeinse tijd. Het is gemakkelijk aan de hand van dit materiaal een bepaalde regio of tijdsperiode te determineren. Maar archeologen doen veel meer dan alleen ‘scherven aan elkaar lijmen’. Botresten en skeletten, textiel en hout, munten en sieraden: archeologen komen het allemaal tegen bij hun opgravingen. Ze documenteren hun vondsten niet alleen zorgvuldig, maar proberen ze ook te interpreteren. En niet alleen de vondsten zijn belangrijk! Aan de hand van grondsporen, verkleuringen in de natuurlijke ondergrond, kunnen archeologen de plattegronden van wachttorens, boerderijen, tempels en nederzettingen lezen. Zo komen we meer te weten over de levens van mensen die in geschreven bronnen maar zelden naar voren komen, zoals de Bataven, Friezen, Chamaven en Cananefaten.
Afbeelding: Archeologische resten krijgen weer een gezicht door projectors! DOMunder, Mike Bink CC BY 2.0.
Nieuwe onderzoeken, nieuwe technieken
De Nederlandse bodem heeft al heel wat spectaculaire vondsten prijsgegeven, zoals de bijzonder goed bewaard gebleven Zwammerdamschepen. Maar archeologen zitten niet stil. In de afgelopen paar jaren zijn we door nieuwe onderzoeken een hoop meer te weten gekomen over Nederland in de Romeinse tijd. Zo zijn in Krommenie in 2018 de resten van een Romeinse wachttoren aangetroffen, een vrij noordelijke versterking, gezien vanaf de Neder-Germaanse Limes. Of kijk naar de opgravingen bij Leidsche Rijn in Utrecht, waar in 2019 tientallen metalen Romeinse voorwerpen werden gevonden, zoals mantelspelden, pijlen en ruiteruitrustingen. Deze zijn hoogstwaarschijnlijk in de oude rivier gegooid als offer!
Archeologen maken ook goed gebruik van moderne technieken in hun onderzoek. Zo wordt bijvoorbeeld regelmatig gevlogen met drones om opgravingsputten van bovenaf te bekijken en te fotograferen. Een ander voorbeeld is het digitaliseren van grondsporen in GIS-systemen. In deze systemen krijg je in feite een duurzame digitale opgravingskaart waarin alle gegevens van het veldonderzoek worden opgeslagen.
Afbeelding: Archeologen gebruiken Drones. Een drone helpt de vindplaats beter in kaart te brengen. © Gemeente Den Haag
Archeologie is van iedereen!
Ook het publiek wordt steeds meer betrokken bij het werk van de archeoloog. Denk bijvoorbeeld aan de Archeohotspots, waar iedereen zelf met archeologische vondsten aan de slag kan. Mensen kunnen ook de archeoloog helpen bij het zoeken van archeologische structuren op satellietkaarten in zogenaamde “Citizen Science” projecten. Een ander voorbeeld is hoe kinderen de Romeinse Tijd beleven in het spel Minecraft, waar ze met hun vrienden forten langs de Neder-Germaanse Limes kunnen bouwen of een ommetje kunnen maken door Romeins Nijmegen! Daarnaast is de Romeinse “Villa Voerendaal” in Limburg een prachtig voorbeeld van waar onderzoek en publiek samenkomen! Omwonenden worden actief benaderd om bij te dragen aan het onderzoek door hun eigen herinneringen van deze bijzondere plek te delen.
Afbeelding: RoMeincraft is een combinatie van evenementen op locatie, online activiteiten, en een publiekstoegankelijke publicatie waarin de archeologie van de Romeinse limes op interactieve en speelse manier wordt verkend. Minecraft, het populaire digitale bouwspel, staat in al deze activiteiten centraal.
UNESCO beoordeelt komende maanden of de Neder-Germaanse Limes definitief op de Werelderfgoedlijst geplaatst kan worden en de plannen voor de bouw van een “Nationaal Romeins Scheepsvaartmuseum” zijn in volle gang. Vele andere spannende activiteiten worden georganiseerd in heel het land! Breekt er voor Nederland een tweede Romeinse Tijd aan...? Beleef het tijdens de Romeinenweek van 25 april tot en met 3 mei!
Afbeelding: Kort nadat de ministerraad op vrijdag 6 december ingestemd had met het voorstel om de Romeinse Limes in januari 2020 bij Unesco aan te dragen als werelderfgoed, zette minister van Cultuur Ingrid van Engelshoven in het Rijkmuseum van Oudheden haar handtekening symbolisch op het Nominatiedossier. Lees hier meer.
