Verhaal uit Zuid-Holland: onthullingen in Valkenburg

Over Romeins Valkenburg is in archeologisch opzicht veel bekend. Hoewel deze Limeslocatie in de afgelopen decennia uitgebreid werd onderzocht en beschreven is er alle reden om dit Zuid-Hollandse dorp opnieuw in de schijnwerpers te zetten. Onlangs opende in het Torenmuseum Valkenburg een vernieuwde museale presentatie over het roemruchte Romeins verleden. Nog geen maand later werden er op een steenworp afstand spectaculaire nieuwe archeologische ontdekkingen gedaan.

Castellum Valkenburg
Dat Valkenburg, een dorp langs de Oude Rijn nabij de Zuid-Hollandse kust, een Romeinse voorloper kende, werd al vermoed in 1664. Toch zou het nog bijna drie eeuwen duren voordat Valkenburg uitgebreid onderwerp van studie werd voor archeologen. In de meidagen van 1940 had de Duitse aanval en het Nederlandse verzet daartegen een groot deel van Valkenburg verwoest. Door deze kaalslag deed zich in het centrum, op de plek waar de dorpskerk had gestaan, voor het eerst gelegenheid tot grootschalig archeologisch onderzoek voor. Terwijl Nederland zich opmaakte voor de wederopbouw, werd hier één van de best bewaarde Romeinse grensforten (castella) in Nederland blootgelegd: Praetorium Agrippinae.

De nieuwe presentatie in Torenmuseum Valkenburg. Foto: Bannink Publiciteit

Torenmuseum Valkenburg
Na herbouw van de kerk – in eerste instantie zonder toren – werd het Kerkplein omgedoopt tot Castellumplein. In 1999 werd de kerk alsnog van toren voorzien en een jaar later werd hier een museale presentatie over Romeins Valkenburg gerealiseerd door de plaatselijke historische vereniging. Afgelopen najaar werd het Torenmuseum gerenoveerd. Op 9 oktober 2020 heropende het museum de deuren. Hoewel de getoonde collectie grotendeels gelijk is gebleven, is inhoud van de expositie geheel herzien. Nieuwe inzichten, moderne presentatietechnieken en verfrissend kleurgebruik leveren een geheel andere beleving dan voorheen. Waar de nadruk in de oude opstelling vooral lag op het castellum, wordt er nu ook aandacht besteed aan de omgeving van het fort en de mensen die in en rondom het castellum leefden.     

Romeins kampement Valkenburg
Valkenburg kwam een krappe maand na de heropening van het Torenmuseum uitgebreid in het nieuws door de ontdekking van een groot Romeins legerkamp onder de landingsbaan van het voormalig vliegveld. Het betreft onder andere een spitsgracht, verdedigingswal en meerdere houten funderingen van vermoedelijke wachttorens en/of een poortgebouw. Onderzoek aan het hout levert een datering op van circa 40 na Chr., dezelfde tijd als waarin het nabijgelegen castellum is gebouwd. Als die ouderdom wordt bevestigd, heeft dat gevolgen voor onze kijk op de beginjaren van de Zuid-Hollandse Limessector. Daar waren kennelijk veel grotere eenheden bij betrokken dan tot nu toe was gedacht. Wat was de achtergrond van deze grootscheepse militaire operatie in of rond het jaar 40? Volgens archeologen gaat het dan ook om een unieke vondst, die mogelijk aantoont dat er in de directe nabijheid van het castellum een legioenskamp lag. Op het moment van schrijven gaan de opgravingen door. In het voorjaar van 2021 zullen de eerste conclusies van het onderzoek worden gepresenteerd. Dan zal ook de presentatie in het Torenmuseum naar alle waarschijnlijk alweer een update krijgen.

De opgraving op voormalig vliegveld Valkenburg. Foto: Bas Kijzers

Het (inter)nationaal belang van Valkenburg
De recente herinrichting van Torenmuseum Valkenburg en de ontdekking van het Romeins kampement maken onderdeel uit van belangrijke ontwikkelingen die zich momenteel voordoen in de gehele Nederlandse Limeszone. De voordracht voor Unesco nominatie van het Nederlandse deel van de Romeinse rijksgrens zorgt voor hernieuwde (inter)nationale belangstelling voor het Romeins erfgoed in Nederland. Bestaande onderzoeksgegevens en nieuwe data worden uitvoerig bekeken. Op initiatief van de provincie Zuid-Holland wordt binnen de erfgoedlijn Limes met verschillende partners gewerkt aan het zichtbaar en beleefbaar maken van de verschillende Limeslocaties langs de Oude Rijn.

Bronnen en meer lezen
Hingh, de A. en Vos, W. Romeinen in Valkenburg (ZH). De opgravinggeschiedenis en het archeologische onderzoek van Praetorium Agrippinae (2005).
Ginkel, van E. en Vos, W. Grens van het Romeinse Rijk. De Limes in Zuid-Holland (2018).
Nieuwsbrief Vereniging Oud Valkenburg (september 2020).
Persbericht Provincie Zuid-Holland (29 oktober 2020).
Interview met René Isarin over het archeologisch onderzoek langs de Rijnlandroute (11 januari 2021)