Nieuwe inzichten | Het 'oudste' gebouw van Nederland...
Archeologische resten van het Romeinse badhuis in het Thermenmuseum in Heerlen - © Thermenmuseum
Op 10 februari keek ik, terwijl ik in de trein zat naar mijn werk, even op Instagram, zoals ik dit wel vaker doe. Ik zag daar een berichtje langskomen van het Thermenmuseum Heerlen met de boodschap ‘Het Romeins badhuis in het Thermenmuseum Heerlen is het oudste gebouw van Nederland!’. ‘Wat ontzettend gaaf’, dacht ik.
Voor wie niet bekend is met het Thermenmuseum: hier zijn de archeologische resten van Romeinse thermen (badhuis) te bewonderen. Naar de thermen gingen mensen vroeger om zich te wassen, te sporten, afspraken te maken of bij te praten met vrienden en familie. Je zou het wellicht kunnen vergelijken met een soort ‘luxe buurthuis’. In Nederland zijn zichtbare resten van Romeinse gebouwen zeldzaam, in tegenstelling tot in het Verenigd Koninkrijk of Duitsland. Bij ons liggen die resten veelal verstopt onder de grond.
Het badhuis werd aangetroffen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit gebeurde nadat een boer met zijn ploeg bleef steken achter delen van het gebouw; later trof hij ook verschillende Romeinse bouwfragmenten aan. Het complex werd blootgelegd in 1941 en vervolgens weer afgedekt om de structuur te beschermen, bijvoorbeeld tegen erosie of vandalisme. In de jaren ’70 werd een grote hal over de vindplaats gebouwd, waarna de stenen resten weer werden blootgelegd. In 1977 opende het Thermenmuseum Heerlen haar deuren voor het publiek.
De afgelopen drie jaar vond er een groot onderzoek plaats naar het bouwwerk en vondsten die rondom het complex waren aangetroffen. Dertig wetenschappers uit Nederland, Duitsland, België en Frankrijk hielpen bij dit onderzoek. In eerste instantie werd verondersteld dat het badhuis in de tweede eeuw na Christus was gebouwd. Nu blijkt dat echter niet te kloppen, aangezien uit onderzoek is gebleken dat het badhuis al tussen 63 en 73 na Christus is gebouwd. Het eindrapport van het onderzoek wordt in het voorjaar van 2020 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed vrijgegeven.
© Thermenmuseum
Voor het Thermenmuseum is dit uiteraard fantastisch nieuws, iets waar je als museum trots op bent! Na het lezen van het bericht hield ik op sociale media een beetje in de gaten wat mijn mede-erfgoedfanaten zeiden over dit nieuws. Naast vele positieve reacties zag ik ook mensen die zich best kritisch uitten over het gebruik van ‘oudste gebouw van Nederland’. Zo zag ik onder meer mensen verwijzen naar de hunebedden in Drenthe, die ongeveer tussen 3400-3050 voor Christus zijn gebouwd door mensen van de Trechterbekercultuur: dat zijn toch de oudste gebouwen van Nederland?
Dit zette me aan het denken: wat is eigenlijk het oudste gebouw van Nederland en welke betekenis heeft ‘gebouw’ dan? Is een gebouw pas een gebouw als het gemetseld is, of telt een constructie van grote keien en aarde ook als gebouw? Moet de constructie een bepaalde functie hebben gehad voordat het als ‘gebouw’ genoemd mag worden? En zo ja, welke dan? Zelf vind ik die vragen nog best wel moeilijk te beantwoorden.
Wat werd er nu precies bedoeld met de term ‘oudste gebouw’? In Nederland zijn vele andere restanten van Romeinse constructies bekend die ouder zijn. Denk bijvoorbeeld aan de fortificaties langs de Neder-Germaanse limes of in Nijmegen. Van het Romeins castellum in Meinerswijk weten we bijvoorbeeld dat dit fort waarschijnlijk al gesticht is tussen 10-20 na Christus. Het Romeins castrum op de Hunnerberg in Nijmegen is zelfs nog ouder: dit fort werd al gesticht in 15 voor Christus. De resten van deze fortificaties zijn niet zichtbaar, maar ze liggen daar wel.
Terwijl ik over deze dingen aan het nadenken was, kwam ik op de volgende gedachte: 'Maakt het echt veel uit…'? Is het belangrijk om te vermelden dat een gebouw ‘het oudste’ is of een vondst ‘het best bewaard is gebleven’? Maakt dat een plek meer waard dan andere? Persoonlijk denk ik dat de termen ‘de oudste’, ‘de mooiste’ en ‘de beste’ vaak gebruikt worden in de communicatie naar het publiek en in de media, om het avontuurlijk te maken. Zijn we daar naar op zoek? Voor musea en erfgoedinstellingen is het vaak inderdaad erg lastig om aandacht te krijgen voor hun lokale erfgoed. Een titel als 'Badhuis in Heerlen is het oudste gebouw van Nederland!' klinkt al gauw spannender dan 'Badhuis is 100 jaar ouder dan gedacht' en trekt waarschijnlijk ook meer lezers. En willen we als erfgoed-fanaten allemaal niet dat mensen meer geïnteresseerd zijn in het verleden? Een lastige kwestie…
Zowel het badhuis, als de castella langs de limes vind ik prachtig, net als de hunebedden. Al deze ‘constructies’ zijn tastbare herinneringen aan een wereld die tientallen eeuwen geleden bestond. Stenen kunnen niet praten, maar toch vertellen ze ons verhalen over de levens van mensen die toentertijd leefden. En is dat al niet spannend genoeg zonder de woorden oudste, eerste, enzovoort…? Wat je standpunt ook is in deze discussie, ik denk dat we het erover eens kunnen worden dat het fantastisch is om te zien dat onderzoekers ons elke keer weer verassen met nieuwe feiten en onze kennis bijschaven. Het badhuis in het Thermenmuseum Heerlen is een prachtige plek waar je de geschiedenis van de Romeinse tijd in Nederland van dichtbij kunt beleven!
Het indrukwekkende Thermenmuseum in Heerlen - © Thermenmuseum
Wil je meer weten over dit onderwerp?