De Rijn als barrière en hulpmiddel

Waar een prachtige waterweg al niet goed voor kan zijn! De Rijn heeft door eeuwen heen een belangrijke rol gespeeld, ook in de Romeinse periode. Zo kwam met hulp van deze waterweg, tussen de regeerperiodes van Caligula (37-41) en Antoninus Pius (138-161), het permanent bewakingssysteem van de Romeinen aan de Nedergermaanse limes tot volle wasdom. Maar de Rijn vormde niet alleen een barrière; tegelijkertijd was er sprake van uitwisseling tussen de gebieden aan beide kanten. Denk aan wederzijds militair handelen op vreemd gebied, diplomatieke relaties en (ruil)handel.

De situatie aan de Rijn
Na de onderdrukking van de Bataafse Opstand (69-70) werd het al bestaande, zichtbare grensbewakingssysteem aan de Nedergermaanse limes verstevigd. Dit werd onder andere gedaan met nieuw gebouwde en versterkte castella, castra (beide legerplaatsen) en wachttorens. Deze waren met name gevestigd op locaties waar (water)wegen elkaar kruisten. Samen met de Rijn vormden de legerplaatsen en wachttorens – die op onderling zichtbare afstand waren gepositioneerd – een blokkade voor diegenen die het Romeinse Rijk wilden betreden. Tegelijkertijd waren ze uitermate geschikt voor het snelle verloop van contact en handel.

Vervoer over water was immers productiever dan over land; en wie met wie met iets de grens wilde oversteken kon zo eenvoudig worden gecontroleerd. Daarnaast stichtten en versterkten de Romeinen nederzettingen, zogenaamde vici en canabae legionis. Deze waren vanuit economisch oogpunt van grote waarde. Op de markten aldaar werden producten gekocht die door locals waren vervaardigd of uit andere windstreken waren overgekomen, zowel uit het warme zuiden als uit het koude noorden. Archeologische vondsten, zoals aardewerk en sieraden, tonen aan dat voorwerpen die binnen en buiten het Romeinse rijk werden gemaakt aan beide kanten van de grens werden gebruikt. Een mooi voorbeeld van culturele uitwisseling!

Wat betekent dit nu?
Met het versterken van al bestaande en het realiseren van nieuwe nederzettingen en verdedigingswerken verstevigden de Romeinen hun machtspositie aan de Rijn. Daarnaast bleef er sprake van een grenssysteem waarbij uitwisseling van contacten, producten en culturen mogelijk was. Hieruit blijkt dat de Romeinen voor dergelijke uitwisseling open stonden en ze mogelijk zelfs stimuleerden. Dit alles kon echter alleen plaatsvinden onder toeziend oog van het Romeinse gezag. De Romeinen bepaalden uiteindelijk wat de grens mocht passeren. 

Door de Rijn tegelijkertijd te gebruiken als barrière en als hulpmiddel konden de Romeinen een grote invloed uitoefenen op de uitwisseling van contacten, producten en culturen aan weerszijden van de rivier. 

Foto: De eerste Romeinse forten in onze streken waren opgetrokken uit hout en aarde. De omwalling bestond uit twee rijen palen en planken, onderling verbonden door trekbalken. De aldus verkregen bekisting werd gevuld met grond van de uitgegraven spitsgracht. In 2008 werd 10 meter van zo’n omwalling nagebouwd tijdens het Romeinenfestival op het Kops Plateau, op dezelfde plek als het origineel. © Paul van der Heijden, Nijmegen