Blog | Terug Naar | Het marskamp van Ermelo
De knielende Romeinse soldaat bij het marskamp van Ermelo | © Wouter Hinrichs
In meerdere blogs, zoals mijn blog over LIDAR-data vorige week, heb ik al eens kort ‘het marskamp van Ermelo’ benoemd. Toch ben ik nooit wat dieper ingegaan op deze bijzondere plek. Voor wie geen Romeinenkenner is vraag zich misschien wel af: ‘Wat is een marskamp, wat was de functie en waarom is dit zo bijzonder?’. Hopelijk beantwoord ik die vragen voor je, want vandaag vertel ik je wat meer over deze interessante structuur!
De contouren van het Romeinse marskamp bij Ermelo, in kaart gebracht door middel van LIDAR | © Actueel Hoogtebestand Nederland
Het marskamp
Een marskamp was een tijdelijke standplaats voor Romeinse legereenheden die onderweg waren. In tegenstelling tot de forten langs de Neder-Germaanse Limes, waren de marskampen op zijn hoogst een aantal dagen in gebruik. Vaak werden deze legerplaatsen gebruikt als uitvalsbasis tijdens militaire campagnes of voor het trainen van soldaten.
Het Romeinse marskamp bij Ermelo is waarschijnlijk in de tweede helft van de 2e eeuw na Christus aangelegd, men vermoedt rond het jaar 170 na Christus. Dit marskamp heeft een bijzondere status: tot op heden is dit het enige Romeinse marskamp van Nederland. Het kamp is ongeveer 9 hectare groot. Uit onderzoek naar het kamp is gebleken dat tenminste 4000 mensen hebben gewerkt aan de aanleg van het kamp, voor onder andere het graven van grachten en het opwerpen van aarden wallen. In onderzoek naar de grootte van het kamp is eveneens gebleken dat zich in het kamp op volle bezetting wel 6000 tot 8000 soldaten konden huisvesten.
Een Romeinse tentharing die vlakbij het marskamp werd aangetroffen | © Museum het Pakhuis Ermelo
Dat we weten dat het hier gaat om een Romeins marskamp, is op basis van meerdere bevindingen te bepalen. Zo werden er al eerder een tijdelijke broodoven, een tentharing en andere kleine voorwerpen aangetroffen die geassocieerd kunnen worden met militaire activiteit. Eveneens denken professionals dat het hier gaat om een marskamp, aangezien de structuur 35 km ten noorden van de gelijktijdige Neder-Germaanse Limes aangelegd is. Uit berekeningen is gebleken dat de Ermelosche Heide minimaal twee marsdagen (het lopen van een aantal mijlen/kilometers per dag) heeft gekost om te bereiken vanaf de Limes. Dit feit maakt ook dat onderzoekers vermoeden dat ergens tussen de rivier de Rijn en de Ermelosche Heide een ander marskamp gelegen moet hebben. Deze is helaas tot op heden niet aangetroffen.
Een grote vraag die vandaag de dag nog gesteld wordt: ‘Waarom kwam het Romeinse leger hier om een marskamp aan te leggen?’ Hoewel geen enkel scenario bevestigd is, zijn er wel enkele vermoedens dat het kamp een rol had tijdens militaire campagnes of veldtochten tegen lokale volken. De Romeinen waren namelijk geregeld in conflict met de Germaanse volken de Chamaven en de iets meer noordelijk wonende Chauken. Redenen waarom men denkt dat het hier gaat om een militaire veldtocht of strafcampagne is vanwege de omvang van de legereenheid die ver ten noorden van de Limes eropuit werd gestuurd.
Een re-enacmentvoorbeeld van een Romeins tentenkamp | © Wouter Hinrichs
Verloren en herontdekt
Over de eeuwen nadat het kamp aangelegd en verlaten werd is weinig bekend. Het is onduidelijk hoe het kamp eruitzag door de eeuwen die volgden en of mensen uit de regio kennis hadden van de geschiedenis van de plek. Een eerste aanwijzing die we hiervoor kunnen vinden staat op een topografische kaart uit het midden van de 19e eeuw, rond 1850. Op deze kaart wordt een grove contour van het marskamp aangegeven met het bijschrift “Heidensch Kamp”. Deze benaming voor het kamp is opmerkelijk en geeft ons nieuwe aanwijzingen. De mensen moeten toentertijd al op een bepaalde manier tegen de structuur hebben aangekeken, en waarschijnlijk vermoedens hebben gehad over de achtergrond. Waarom zou je het anders een “Heidensch Kamp” noemen als je niet verwacht dat het kamp een oude structuur is met een verleden? Werd de plaats wel geassocieerd met de Romeinen? Dacht men wellicht dat de structuur gemaakt was door mensen die ‘niet-Christelijk’ waren? De definitie van het woord ‘heidens’ wijst namelijk wel vaak op ongelovigheid. Of wijst dit woord in dit geval toch meer op de andere veelgebruikte definitie: barbaars?
In de jaren 1922 en 1923 werd het terrein onderzocht door de bekende archeoloog Jan Hendrik Holwerda, die eveneens directeur van het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden was. Hij stelde vast dat het hier om een Romeins Marskamp moest gaan. In 1987 werd een zuidelijk deel van het kamp zorgvuldig opgegraven. Sinds deze opgravingen zijn de contouren van het zuidelijke deel van het kamp, die na ruim 1800 jaar nog steeds subtiel zichtbaar waren in het landschap, versterkt. In dit deel, gelegen op heidegronden, zijn de wallen iets verhoogd en de greppels lichtelijk uitgegraven.
De contouren van het marskamp en het bijschrift 'Heidensch kamp' zijn centraal op de kaart te vinden.
De contouren van het zuidelijke deel van het marskamp | © Wouter Hinrichs
Het marskamp tegenwoordig
Tegenwoordig is een deel van het kamp nog steeds goed zichtbaar. De structuur is helaas doorsneden door de provinciale weg N302, maar ten zuiden van deze weg, op de heidegronden, zijn de contouren van het marskamp goed te bezichtigen. Rondom en in het kamp zijn enkele informatieborden en visualisaties geplaatst. Zo is bij een doorsnede van één van de aarden wallen een groot betonnen standbeeld te vinden van een knielende Romeinse soldaat. Ook vind je hier een plaque met de plattegrond van het marskamp en een trappaal waar een stem je de geschiedenis van de structuur kort vertelt.
Begin deze maand presenteerde de Stichting Natuur- en MilieuPlatform (NMP) Ermelo een vernieuwde wandelroute met het Romeinse marskamp als hoofdonderwerp: het Romeins Marskampwandelrouteboekje. De 6-kilometer lange route leidt je over het prachtige heidelandschap bij Ermelo en focust zich naast de lokale Romeinse geschiedenis ook op de natuur en andere cultuurhistorische elementen in de regio.
Het nieuw verschenen route boekje rondom het marskamp van Ermelo | © Stichting Natuur- en MilieuPlatform (NMP) Ermelo