Blog | Internationaal | Het paleis van Diocletianus

Twee jaar geleden was ik, toen dat nog gemakkelijk kon, op vakantie in Kroatië. In deze zomer was volop bezig met mijn scriptie en hield ik mij vrijwel elke dag bezig met de Romeinen. In deze vakantie bezocht ik ook Split, de hoofdstad van de provincie Dalmatië. Deze stad heeft een fascinerende Romeinse geschiedenis waar ik je deze week graag wat meer over vertel!

- Wie was Diocletianus? -

Buste van Diocletianus, Turkije

Gaius Aurelius Valerius Diocletianus werd geboren als Diocles in de Romeinse provincie Dalmatia. Dit was vermoedelijk in het jaar 244 na Christus, maar dit valt niet met zekerheid te zeggen. Diocletianus werd geboren in Salona, het tegenwoordige Solin in Kroatië, en was waarschijnlijk van lage komaf. Over Diocletianus is pas meer bekend als hij al op middelbare leeftijd is. Over zijn jeugd, tienerjaren of de decennia die daarop volgden is eigenlijk niets bekend. Daarnaast blijft de reden waarom er zo weinig bekend over hem is in deze periode ook een mysterie.

 

- Keizerschap -

Diocletianus treedt in 284 na Christus aan als keizer. Hij bleef voor langere tijd aan als keizer, maar liefst 21 jaar. Vergeleken met zijn voorgangers in de 25 jaar daarvoor, die ieder gemiddeld maar een of twee jaar regeerde, wist Diocletianus zijn macht goed te behouden.

Diocletianus staat in de geschiedenis van het Romeinse rijk niet persé bekend als een grote vechtersbaas of een heldhaftige generaal, maar als een intelligente man met vele administratieve talenten. Nu is hier wel enige nuance in aan te brengen, aangezien Diocletianus wel bewust een van de grootste vervolging van Christenen initieerde en tussen 284 en 285 na Christus een burgeroorlog uitvocht met zijn rivaal Carinus.

Volgens historische bronnen was Diocletianus zeer goed in het oplossen van chaotische situaties door reorganisaties en hervormingen, iets wat het Romeinse Rijk nodig had na een zeer turbulente tijd. Om burgeroorlogen te voorkomen en het Romeinse Rijk sterker te laten functioneren introduceerde Diocletianus tijdens zijn keizerschap de tetrarchie. In de tetrarchie werd het Romeinse Rijk opgedeeld in twee delen: het West-Romeinse Rijk en het Oost-Romeinse Rijk. Elk deel werd daarop weer ingedeeld in twee subregios. Zowel het West-Romeinse Rijk als het Oost-Romeinse Rijk werden geregeerd door een eigen keizer, die ieder gezamenlijk weer hun deel regeerde met een ‘onder keizer’. Door deze constructie werd de macht van het Romeinse rijk onderverdeeld in vier delen en werd Rome niet langer het enige politieke centrum van het rijk. Door dit systeem werd het lastiger voor een persoon om de absolute macht te verkrijgen.

De tetrarchie van het Romeinse Rijk | _{©​ Coppermine Photo Gallery}

Diocletianus staat naast de invoering van de tetrarchie bekend om iets anders opmerkelijks: hij was de eerste en eveneens enige keizer ooit die vrijwillig afstand deed van zijn titel en macht. In 305 na Christus legde Diocletianus zijn functie neer en ging hij met pensioen. De laatste jaren van zijn leven tot aan zijn dood in 311 na Christus bracht hij door in zijn paleis in Dalmatië. Naar zeggen hield hij zich voornamelijk bezig met het onderhouden van zijn moestuin en wilde hij zich vrij weinig meer bezighouden met de Romeinse politiek.

 

- Het paleis -

Een 3D-model van het paleis van Diocletianus | _{© History in 3D}

Ergens tijdens zijn keizerschap laat Diocletianus vlakbij zijn geboorteplaats Solana een paleis bouwen, op de oevers van een schiereiland aan de Adriatische kust in Dalmatië. Je moet je bij dit gebouw niet het paleis van de keizers op de Palatijnse heuvel in Rome of de Villa Adriana in Tivoli van keizer Hadrianus voorstellen. Het paleis van Diocletianus leek meer op een groot fort dan op een paleis. De structuur van het paleis komt redelijk overeen met de opbouw van een Romeins castellum: het paleis had een rechthoekige vorm, opgetrokken met grote stenen muren met grote torens op de hoekpunten en naast de poorten in de muur.  Door het paleis liepen twee grote straten van oost naar west en van noord naar zuid die elkaar ontmoetten in een T-splitsing in het hart van het complex.

Het paleis was opgedeeld in drie delen. Het zuidelijke deel van het complex, gelegen aan het water, bestond uit de keizerlijke kwartieren. Hier woonde de keizer en wellicht zijn familie. In de keizerlijke kwartieren bevonden zich onder meer een tempel gewijd aan de Romeinse oppergod Jupiter, een grote zuilengalerij met uitzicht over de Adriatische zee en het Mausoleum van Diocletianus, zijn laatste rustplaats. De noordwestelijke en oostelijke kwartieren van het paleis bestonden vermoedelijk uit de verblijven van de bedienden, nijverheidsgebouwen en opslagruimtes.

Een 3D-model van de tempel van Jupiter | _{© History in 3D}

De plattegrond van het paleis | _{© Robert Adam}

 

- Split: de geboorte van een stad -

De oostelijke poort van het paleis  | _{© Wouter Hinrichs}

Dat we tegenwoordig zoveel weten van hoe het paleis van Diocletianus eruitgezien moet hebben komt omdat er vandaag de dag nog vele archeologische resten van het paleis terug te vinden zijn. Na Diocletianus’ zijn dood in 311 werd het paleis nog door de latere Romeinse keizers gebruikt. Echter viel het paleis zeer in verval naarmate het Romeinse rijk meer in begon te storten en bleef het voor de eeuwen die volgden waarschijnlijk niets meer dan een ruïne in het landschap.

Hier kwam verandering in tijdens de Vroege-Middeleeuwen, toen mensen zich gingen vestigen in de ruïnes van het paleis en hiertussen hun huizen gingen bouwen. Over de eeuwen die volgden kreeg het paleis een tweede leven en veranderde langzamerhand in een stad. Deze stad groeide uit tot Split, de op een na grootste stad van Kroatië! Hoewel je het wellicht zonde kan vinden dat het paleis vandaag de dag er niet meer uitziet als vroeger, heeft de herbestemming in de Middeleeuwen er ook voor gezorgd dat grote delen van het paleis bewaard zijn gebleven.

De tempel van Jupiter tegenwoordig | _{© Carole Raddato}

Zo staan de muren, de poorten en de tempel van Jupiter er nog steeds! Doordat het gebouw later door Christenen in gebruik werd genomen als kapel, bleef het gebouw bestaan. De tempel was vroeger waarschijnlijk omringd was door een grote tuin. Hier is tegenwoordig niks meer van terug te zien, aangezien de tempel helemaal is ingesloten tussen huizen. Door de religieuze herbestemmingen in de Middeleeuwen staat ook het Mausoleum van Diocletianus er nog steeds. Tegenwoordig is het echter geen grafmonument meer, maar een kathedraal! Dit is een mooi voorbeeld van hoe ironisch de geschiedenis eigenlijk kan zijn: wat vroeger de laatste rustplaats van een christen-vervolgende keizer was, is nu het voornaamste christelijke monument van de stad…

Het mausoleum van Diocletianus | _{© Николай Максимович}