Vandaag is het eerste kerstdag! Een groot deel van de wereld viert dit feest samen met familie, vrienden en bekenden. Samen aan het kerstdiner, een opgetuigde kerstboom in de woonkamer en de adventskaars die opbrandt. Kerst is een feest dat al heel lang wordt gevierd, al sinds de Romeinse tijd. Wellicht dat je jezelf soms wel eens afvraagt “Was kerst vroeger hetzelfde als hoe we het vandaag vieren?”. En “Vierde de Romeinen ook kerst, of iets dat er op lijkt?”. Alvast een verklapper: Kerst is ontzettend veranderd sinds het begin en de Romeinen hebben meer invloed gehad op kerst van vandaag dan de meesten mensen denken. Deze week vertel ik in mijn laatste blog van 2020 iets meer over het begin van het kerstfeest en de voornaamste Romeinse invloeden.

Wanneer werd kerst voor het eerst gevierd?

Hoewel kerst tegenwoordig door veel mensen wordt gevierd, gelovig of niet, heeft het feest dat wij kennen in Europa een Christelijke oorsprong. Het Christendom kwam voort uit het Jodendom aan het begin van de jaartelling, uit de volgelingen van Jezus Christus. Mensen die het Christendom belijden geloven in één god, net als de Islam en het Jodendom, en staan bekend als Monotheïstische religies.

In de eerste eeuw na Christus groeide het Christendom. Zowel Joodse leiders als de Romeinse keizers zagen dit als een bedreiging voor hun eigen religies en machtposities. Voor de Romeinen was het Christendom iets dat helemaal anders was dan hun eigen religie. In tegenstelling tot de enkele god in het Christendom geloofde de Romeinen namelijk in een groot aantal goden en godinnen. In de eerste eeuw na Christus werd dan ook zeer streng tegen het belijden en verspreiden van het Christendom opgetreden.

Hoewel Keizers zoals Nero de Christenen nog op grote schaal vervolgde, groeide het aantal christenen in het Romeinse Rijk sterk in de eeuwen die volgden en steeg de sympathie voor de religie. In de vierde eeuw na Christus, onder de heerschappij van Constantijn de Grote, werd het Christendom officieel geadopteerd als ‘staatsreligie’ en werd de Romeinse polytheïstische religie langzamerhand aan de kant geschoven.

Rond de tijd van keizer Constantijn, zo rond 330-340 na Christus, vindt eveneens de eerste kerstviering plaats waar we van af weten door informatie uit historische bronnen. Het is heel aannemelijk dat hiervoor een soortgelijk feest eveneens werd gevierd, maar we beschikken niet over voldoende informatie om hier een concrete uitspraak over te doen. Dus de eerste kerstviering waar wij tegenwoordig van weten vond plaats in deze periode, maar hoe vierde ze dit dan? Dit is moeilijk te zeggen aangezien we over weinig bronnen beschikken die ons hier meer inzicht in geven. Toch weten we wel waar enkele kersttradities vandaan komen…

Waarom vieren we kerst in de winter?

Tijdens het Christelijke kerstfeest viert men in de traditie de geboorte van Jezus Christus op 25 december. Deze datum staat bekend als zijn geboortedag, maar niemand weet werkelijk op welke dag Jezus is geboren. Hoewel dit nu wordt gezien als de geboortedag, heeft de datum 25 december een andere oorsprong.

25 December en enkele dagen ervoor en na staan ook wel bekend als de midwinter periode. Zowel de Romeinen als Germaanse en Keltische volken vierden vergelijkbare feesten in het kader van de midwinter. In het oude Rome werd bijvoorbeeld het feest Saturnaliën gevierd in de maand December ter ere van Saturnus, god van de landbouw. Tijdens dit feest werden de meeste publiekelijke organen, zoals de rechtbanken, en een hoop ander werk stilgelegd. Mensen die het feest vierden versierden hun huizen met bossen groene takken. Mensen genoten van hun vrije tijd en maakten bijvoorbeeld muziek, gingen gezamenlijk eten en speelden spelletjes. Ook gaven ze elkaar cadeaus, bijvoorbeeld waxkaarsen om te vieren dat het licht langzamerhand weer terug zou komen!

Hoewel we niet veel geschreven bronnen hebben over vergelijkbare feesten bij Germaanse volken in Noord-Europa en Scandinavië, is wel bekend dat de midwinter groots werd gevierd en dat er bepaalde tradities en rituelen aan het feest verbonden waren. Het is lastig om een algemene schets te maken wat dit voor een tradities waren, aangezien de Germanen niet één volk waren, maar bestonden uit vele losse stammen en volken. Elke stam had waarschijnlijk een eigen serie aan tradities en rituelen. Er is echter wel een midwintertraditie van de Germaanse volken die we vandaag de dag nog steeds hebben in een modernere vorm: de kerstboom!

In de vierde eeuw na Christus benoemde de Paus Julius de Eerste 25 December als de officiële datum voor het kerstfeest. Hoewel er discussie is over de motivatie achter keuze van deze datum, verwacht men voornamelijk dat dit te maken had met de bestaande feesten die rond deze tijd bestonden en het zo gemakkelijker was voor mensen om het kerstfeest te adopteren met hun eigen tradities.

Bedankt!

Bedankt voor alle leuke reacties en gesprekken die ik het afgelopen jaar met jullie mag hebben voeren naar aanleiding van mijn blogreeks hier op Romeinen.nl. Ik vond het onwijs leuk om eerst wekelijks en daarna maandelijks de Romeinse geschiedenis van Nederland en de rest van de wereld een stukje uit te lichten. Namens mijzelf en Romeinen.nl wens ik iedereen een fijne kerst en een gelukkig en gezond 2021!