Berg en Dal - Holdeurn
Om aan de enorme behoefte aan baksteen te voldoen, bouwden de Romeinen grote steenovens, zoals hier op de Holdeurn. Voor de bouw van de ovens en het bakken van de stenen werden militairen ingezet van de nabijgelegen legioenplaats in Nijmegen-Oost. Door de omvang van het complex en de enorme hoeveelheid gebakken tegels en dakpannen staat de Holdeurn bekend als de eerste fabriek van Nederland. In anderhalve eeuw zullen de Romeinen hier naar schatting miljoenen producten hebben gemaakt. Archeologen vinden ze terug langs de hele Neder-Germaanse limes, van Katwijk aan Zee tot voorbij Bonn in Duitsland.
Opgravingsplattegrond van de beroemde opgraving van Holwerda en Braat in 1938-1942. (Holwerda & Braat 1946)
Een van de ovens van het complex, met manshoge stookgangen. (Rijksmuseum van Oudheden)
De eerste opgraving van het terrein dateert al uit 1840, maar de grootste opgraving vond honderd jaar later plaats, van 1938-1942, door de Leidsche archeologen Braat en Holwerda. Ze legden enkele enorme ovens bloot met ondergrondse stookgangen van ruim 2 meter hoog. Daarbovenop stonden ooit ovalen koepels met doorsnedes van 5 tot 10 meter. Grote vraag is of de steenovens nog altijd onder de grond liggen zoals ze rond 1940 zijn gevonden. Naspeuringen hebben nog niet geleid tot een bevredigend antwoord. Hoe dan ook zijn twee grote ovens destijds maar voor de helft opgegraven, omdat er bomen in de weg stonden.
Het steenovencomplex was veel groter dan alleen de ovens. Braat en Holwerda groeven 100 meter zuidelijker een groot gebouw op, waarvan de functie nog onduidelijk is. Daarnaast zijn er op het terrein allerlei gebruiksvoorwerpen gevonden, en zelfs altaren en grafstenen. Dat bewijst dat hier ook mensen woonden. Verder zullen er drooghallen hebben gestaan met grote overkappingen. De steenovens moet een eigen aquaduct (waterleiding) hebben gehad. Het complex strekte zich uit naar de andere kant van de Oude Kleefsebaan, het Eversbos. Het hele terrein is opgenomen op de lijst van UNESCO werelderfgoed.
Een keur aan producten, afkomstig uit de Holdeurn, opgesteld in het voormalig museum Kam. (RomeinenNU)
Bronnen en verwijzingen
Literatuur
- Holwerda, J. & W. Braat., 1946. De Holdeurn bij Berg en Dal. Centrum van pannenbakkerij en aardewerkindustrie in den Romeinschen tijd. OMROL XXVI. Leiden.
- Heijden, P van der, P. Klinkenberg, P. Franzen & P. Kessener, 2023. 'Nieuw licht op de Holdeurn. Onderzoek naar de Romeinse steenfabriek in Berg en Dal.' In: Numaga Jaarboek 2023, 32-53.
- Janssen, L., 1846. ‘Ontdekking van Romeinsche hypocaustum’s, outaren met opschriften enz., te Holledoorn, onder Groesbeek.’ in: Oudheidkundige mededeelingen IV, 323-346.
Video
Meer Rijk van Nijmegen
-
Overasselt - Villa
Overasselt - Villa
In het begin van de 20e eeuw vond een boer bij het rooien van zijn bos enig Romeins muurwerk en bouwpuin. In 1930 volgde een kleine opgraving door het RMO. Men ontdekte de sporen van drie gebouwen.
Wat kan ik doen in de buurt?
-
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
De Bastei Centrum voor natuur en cultuurhistorie
Waalkade 83
6511 XR Nijmegen
